Wstęp.
Mars fascynował ludzi od zawsze, wyróżniał się od innych obiektów na niebie swoją jasnością i czerwoną barwą. Tej barwie Mars zawdzięcza złą sławę i skojarzenie z krwią, wojną, śmiercią i chorobami. Stąd Grecy nadali tej planecie imię boga wojny - Aresa, Rzymianie zaś - Marsa. W czasach bardziej nam współczesnych nadal rozwijało się zainteresowanie Marsem - w drugiej połowie XIXw. dopatrywano się na powierzchni tej planety kanałów nawadniających stworzonych rękami tamtejszych mieszkańców, dopatrywano się obszarów, które miały być morzami i lądami oraz obszarami porośniętymi przez marsjańską roślinność. Od tego czasu zaczęto również wyobrażać sobie mieszkańców tej planety i ich złe zamiary wobec ziemian (np."Wojna światów"H.G.Wells). Od 1971r. do Marsa zaczęły docierać sondy badawcze, z których kilka wylądowało na jego powierzchni, m.in. w poszukiwaniu śladów życia. W 1996r. w meteorycie ALH 84001 dopatrzono się śladów dawnego życia w postaci mikroskamielin przypominających bakterie. Od tego czasu trwa spór na temat natury tych tworów. Żadna z sond kosmicznych nie dostarczyła próbki materii marsjańskiej na Ziemię, jednak dzięki meteorytom marsjańskim możemy oglądać i badać fragmenty Czerwonej Planety. Tym kosmicznym przybyszom poświęcona jest dalsza część strony. 

Planeta Mars.
Planeta Układu Słonecznego, czwarta licząc wg rosnącej odległości od Słońca, znana od czasów starożytnych. Średnia odległość Marsa od Słońca wynosi 227mln km (o 78mln km dalej niż Ziemia), okres obiegu wokół Słońca - 1,88 roku ziemskiego, średnica planety - 6.786km (53% średnicy Ziemi). Masa Marsa stanowi zaledwie 10% masy naszej planety. Na rozległych równinach Marsa występują mało zniszczone kratery i wysokie łańcuchy górskie, a także wygasłe wulkany (o wysokości do 25km) i struktury przypominające koryta wyschniętych rzek. W okolicach biegunów pojawiają się sezonowo czapy polarne, w których do dziś zachowała się prawdopodobnie woda , chociaż ich głównym składnikiem jest zestalony dwutlenek węgla. Rdzawy kolor planety spowodowany jest obecnością licznych związków żelaza w zwietrzałych skałach powierzchniowych. Atmosfera Marsa jest bardzo rzadka - ciśnienie 7 hPa (ponad 100 razy mniej na Ziemi), składa się z dwutlenku węgla (95%), azotu (2,7%), argonu (1,6%) oraz innych gazów, w tym tlenu. Zdarzają się tam burze pyłowe i huragany o prędkości do 300km/h, czasami pojawiają się chmury. Temperatury wahają się w granicach od +27 do -100°C.

Jak skały z Marsa znalazły się na Ziemi?
Ogromny meteoryt uderzający w powierzchnię Marsa z prędkością 10km/s może odłupać i wyrzucić z odpowiednią prędkością (prędkość ucieczki - 5km/s) bloki skalne o średnicy do pół metra, jeśli wybije przy tym krater o średnicy 12km. Jeżeli powstanie krater o średnicy 30km, powierzchnię planety mogą opuścić bloki metrowej średnicy. Zakłada się, że około 180mln lat temu powstał na Marsie krater o średnicy ponad 100km, uleciały wtedy w przestrzeń kosmiczną siedmiotonowe odłamki skalne. Bryły te zderzały się później w przestrzeni międzyplanetarnej, rozłupując się na mniejsze kawałki, na Ziemię dotarły odłamki o średnicy nie przekraczającej jednego metra.

Co to są meteoryty SNC?
Przez długi czas po ich znalezieniu, uczeni mieli kłopoty z klasyfikacją meteorytów: Shergotty, Nakhla i Chassigny. Wśród meteorytów kamiennych achondrytów wyróżniały się tak wyraźnie, że utworzono od ich nazwy grupy: shergottyty, nakhlity i chassignity. Upowszechnił się zwyczaj nazywania ich achondrytami SNC. Meteoryty SNC są skałami magmowymi. Shergottyty są podobne do ziemskich bazaltów, ale składają się z nieco większych kryształów. Są to skały, które zastygły ze stopionej magmy znajdującej się niezbyt głęboko pod powierzchnią planety. Nakhlity są jeszcze bardziej gruboziarniste, więc muszą pochodzić z nieco większej głębokości (odpowiedniki ziemskich piroksenów, składające się głównie z augitu i oliwinu). Chassgnity są skałami gruboziarnistymi złożonymi z oliwinów. Pochodzą z warstw bardzo głębokich. Jest to odpowiednik dunitu - ziemskiej skały głębinowej czysto oliwinowej.

Ile jest meteorytów z Marsa?
Trudno jest to jednoznacznie określić, z różnych powodów. Niektóre meteoryty spadły jako pojedyncze kamienie, a niektóre jako deszcze meteorytów np. Nakhla w postaci 40 czarnych kamieni o łącznej masie ok.10kg. W wyniku przeprowadzanych badań meteoryty zostały podzielone na mniejsze kawałki, z których część trafiła do prywatnych kolekcji np.mojej. Materiały źródłowe NASA (10/2003) wymieniają 47 okazów, przy czym Los Angeles 001 i 002 zostały tam wymienione jako osobne okazy, chociaż inne źródła określają je jako dwa okazy tego samego meteorytu. Materiały pochodzące z Washington University in St.Louis (10/2003) wymieniają 28 meteorytów, ale należy zauważyć, że Dar al Gani, Sayh al Uhaymir i Los Angeles zostały umieszczone w jednej grupie (każdy w swojej kategorii). Wg Norberta Classena - znanego kolekcjonera meteorytów planetarnych - aktualna ilość meteorytów SNC pochodzących z różnych spadków wynosi 30 (02/2004). Mój spis meteorytów marsjańskich, który znajduje się poniżej, zawiera 44 okazy, przy czym Los Angeles 001 i 002 oraz Y000593 i Y000749 figurują jako jeden meteoryt. Rok 2002 okazał się być wyjątkowo szczęśliwy dla meteorytów marsjańskich, ponieważ już w pierwszym miesiącu tego roku ogłoszono istnienie kilku nowych okazów. W poniższych tabelach najnowsze odkrycia zostały wyróżnione symbolem

Y000593 i Y000749

YA1075

Dhofar 378

GRV 9927

NWA 1110

SAYH AL UHAYMIR 060

SAYH AL UHAYMIR 090

35.

NWA 998

09.2001 (O)
ALGIERIA ?

456

NAK

?

?

?

36.

NWA 1195

37.

1998-1999 (O)
YAMATO
ANTARKTYDA

82.46

SHE

?

?

?

X

38.

? (O)
YAMATO
ANTARKTYDA

22

NAK

?

?

?

X

39.

? (O)
SAHARA ZACHODNIA

38,85

SHE

?

?

?

40.

NWA 1460

12.2001 (O)
MAROKO

70,2

SHE

?

?

?

41.

NWA 1950

01-03.2001 (O)
MAROKO

797

SHE

?

?

?

42.

NWA 2046

09.2003 (O)
ALGIERIA, Lakhbi

63

SHE

?

?

?

43.

15.12.2003 (O)
Miller Range, Antarktyda

715.2

X

44.

02.2004 (O)
ALGIERIA

Skąd wiemy, że te meteoryty pochodzą z Marsa?
1.Wiek. Meteoryty SNC wyróżniają się młodym wiekiem, który waha się w granicach od 164mln do 1,3mld lat (z wyjątkiem ALH 84001). Dla porównania wiek innych meteorytów wynosi 4,4 - 4,6mld lat (czyli w przybliżeniu tyle ile liczy sobie Układ Słoneczny). Ponieważ meteoryty marsjańskie są skałami magmowymi, to musiały powstać na stosunkowo dużej planecie, na której płynne skały mogły występować 1,3mld lat temu i później. Planetoidy, z których pochodzą inne meteoryty wystygły dużo wcześniej, dlatego pochodzące z dużych planetoid achondryty mają ponad 4mld lat. Planetami, które dostatecznie długo zachowały aktywność wulkaniczną są Mars i Wenus (oraz oczywiście Ziemia). Planetę Wenus od razu odrzucono ponieważ ze względu na większą masę i bardzo gęstą atmosferę o wiele trudniej jest wybić z jej powierzchni fragmenty skał.
2.Osiadanie kryształów. Ważnym argumentem za powstaniem shergottytów na dużej planecie jest zorientowanie kryształów (oliwinów i piroksenów) w skałach tak, jakby osiadały one w magmie pod wpływem dużej siły grawitacji, ponieważ w takich warunkach cięższe kryształy toną szybciej niż lżejsze. Prowadzi to do powstawania w skale warstw, w których kryształy mają podobne rozmiary (są to tzw. kumulaty). Takie warstwy zaobserwowano w shergottytach. Po przeprowadzeniu symulacji komputerowych okazało się, że do wytworzenia tych struktur w shergottytach potrzebna była siła grawitacji ciała o wielkości przynajmniej Księżyca (a planetoidy są wielokrotnie mniejsze).
3.Skład izotopowy gazów. W 1982r. wykazano zgodność między składem izotopowym gazów uwięzionych w meteorytach SNC i składem atmosfery marsjańskiej zmierzonym przez sondy Viking. Badano zawartość pęcherzyków gazu zamkniętych we wnętrzu meteorytu. Skąd się tam wzięły? Uderzenie, które odłupało skały od powierzchni Marsa, musiało spowodować ich częściowe stopienie, a w powstałym szkliwie zostały uwięzione niewielkie ilości gazów z marsjańskiej atmosfery.
4.Słabe namagnesowanie minerałów zawierających żelazo. To właśnie obserwuje się w meteorytach SNC. Jest to wynikiem słabego pola magnetycznego na ciele macierzystym tych meteorytów. Z pomiarów wykonanych przez sondy kosmiczne wynika, że pole magnetyczne Marsa jest bardzo słabe.
5.Skład chemiczny. Lądowniki sond kosmicznych Viking zbadały skład chemiczny próbek marsjańskiej gleby. Skład shergottytów jest zgodny ze składem gruntu marsjańskiego. Większe ilości siarki, chloru i bromu na powierzchni Marsa pochodzą z marsjańskich wulkanów.
6.Wietrzenie skał. W marsjańskich meteorytach shergottytach stwierdzono obecność minerałów powstałych w wyniku wietrzenia bazaltu, które nastąpiło przed spadkiem ich na Ziemię. Takie wietrzenie materiału mogło zachodzić tylko na powierzchni planety, pod wpływem jej atmosfery. To wyklucza planetoidy jako ciała macierzyste omawianych meteorytów. Efektem ubocznym wietrzenia skał marsjańskich jest pył, który nadaje planecie charakterystyczną czerwoną barwę.
7.Skład izotopów tlenu. Najobficiej występującym pierwiastkiem w meteorytach i skałach ziemskich jest tlen. Tlen jest mieszaniną trzech stabilnych izotopów - atomów o różnych masach. W warunkach ziemskich dozwolone są tylko pewne kombinacje tych trzech izotopów i wszystkie ciała na Ziemi spełniają ten warunek. Tlen w meteorytach SNC jest jednak nieco inny, więc badając skład izotopowy tlenu w skałach, możemy stwierdzić czy pochodzą one z innej planety.

= chassygnit =
Francja. 3 października 1815r. około godziny 8 po głośnych detonacjach spadł kamień o wadze około 4kg (do dzisiaj zachowało się tylko ok.829,3g). Świadek zdarzenia twierdzi, że kamień był ciepły, jakby był wystawiony na silne światło słoneczne. W pobliżu miejsca spadku znaleziono jeszcze wiele mniejszych fragmentów tego meteorytu. Chassigny znacząco różni się od innych meteorytów marsjańskich i utworzył swoją własną grupę, do której należy, jak dotąd, tylko on sam. Meteoryt ten jest najrzadszym z meteorytów - oliwinowym achondrytem, niepodobnym pod względem budowy do żadnego innego achondrytu.

= shergottyt =
25 sierpnia 1865r. w miejscowości Shergotty w Indiach spadł z nieba kamień o wadze 5kg. Okazał się tak podobny do ziemskich skał wulkanicznych zwanych bazaltami, że gdyby nie obtopiona powierzchnia i świadkowie spadku, nikt by nie uwierzył, że nie pochodzi on z naszej planety. Należy do najmłodszych meteorytów marsjańskich - jego wiek ocenia się na 165mln lat.

= nakhlit =
Najpierw pojawiła się chmura i usłyszeć można było detonację, a następnie po eksplozji przypominającej trzask pioruna, rankiem 28 czerwca 1911r., koło wioski El Nakhla el Baharia w delcie Nilu (Egipt), spadło ok. 40 czarnych kamieni o łącznej masie ok.10kg. Waga poszczególnych okazów wynosiła od 20 do 1813g. Składają się one głównie z zielonego diopsydu z dodatkiem oliwinu i niewielkich ilości skalenia. Był to największy spadek meteorytów uznawanych za marsjańskie. Odnotowano, że jeden z kamieni zabił psa (ta informacja nie jest potwierdzona). Nakhla jest kumulatem, co oznacza, że skała macierzysta tworzyła się w wyniku osiadania kryształów oliwinu i piroksenu w wolno stygnącej magmie. Materia między kryształami składa się z przerostów kryształów plagioklazu i klinopiroksenu z pewną ilością mniejszych ziaren magnetytu i siarczku.

= nakhlit =
Meteoryt o wadze 800g został znaleziony w 1931r. w kolekcji geologicznej Uniwersytetu Purdue w stanie Indiana (USA). Rozpoznał go Oliver Cummings Farrington - autor pierwszej, wydanej w Stanach Zjednoczonych, książki o meteorytach. Pierwszy opis meteorytu zrobił Harvey Harlow Nininger - wielki poszukiwacz, badacz i popularyzator meteorytów. Należy do rzadkiej grupy nakhlitów (inne nakhlity to Nakhla, Governador Valadares i NWA 817).

= nakhlit =
Został znaleziony w Brazylii przez poszukiwacza minerałów w roku 1958, waży 158g. Meteoryt ten jest bardzo podobny do Nakhli, istnieją spekulacje, że może pochodzić z tego samego ciała macierzystego, a nawet z tego samego spadku. Należy do rzadkiej grupy nakhlitów (inne nakhlity to Nakhla, Lafayette i NWA 817).

= shergottyt =
Nigeria. 3 października 1962r. pewien mężczyzna omal nie dostał w głowę przelatującym kawałkiem Marsa. Próbował właśnie wygnać krowy z pola kukurydzy, gdy usłyszał potężną eksplozję i został przewrócony falą uderzeniową. Sekundy potem był kłąb dymu, głuche uderzenie i coś zakopało się w miękkiej ziemi, zaledwie trzy metry od niego. Myśląc, że był to pocisk artyleryjski lub bomba, odczekał kilka minut, zanim zdecydował się zobaczyć, co to było. Na dnie ponad półmetrowego dołka znalazł czarny kamień. Ważący ok. 18kg okaz został wydobyty i przesłany do stolicy prowincji, gdzie trafił do muzeum. Jego fragmenty rozeszły się potem po całym świecie. Należy do najmłodszych meteorytów marsjańskich - jego wiek ocenia się na 177mln lat.

= shergottyt =
Został znaleziony na Antarktydzie w rejonie Allan Hills, jako piąty meteoryt w 1977r. (29 grudnia). Należy do najmłodszych meteorytów marsjańskich - jego wiek ocenia się na 179mln lat.

= shergottyt =
Został odkryty w 1979r. przez Japończyków w pobliżu gór Yamato na Antarktydzie. W 1995r. japoński geochemik zidentyfikował go jako meteoryt marsjański. Ważył zaledwie 16g. Czas przebywania tego meteorytu na Ziemi był bardzo długi - ocenia się, że mogło to być nawet 35 tys.lat.

= shergottyt =
Został znaleziony na obszarze noszącym nazwę Elephant Moraine, który znajduje się na Antarktydzie i był pierwszym meteorytem odnalezionym w sezonie poszukiwawczym 1979/1980 (13 stycznia). Został sklasyfikowany jako shergottyt. Waga okazu - 7942g. Jest to jeden z większych, pod względem wagi, meteorytów marsjańskich, a także jeden z najmłodszych - jego wiek ocenia się na 174mln lat. Stosunkowo krótko przebywał też w przestrzeni międzyplanetarnej, bo zaledwie 600 tys. lat (dla porównania inne od 1,26 do 20 mln lat). W omawianym meteorycie, podobnie jak w ALH 84001, wykryto związki organiczne oraz ślady, które można interpretować jako pozostałość po bakteriach.

= shergottyt =
Był to pierwszy meteoryt znaleziony w 1984r. na lodowych polach Allan Hills. 27 grudnia tego roku znalazła go Amerykanka Roberta Score. Kamień ważył 1930g i kształtem przypominał kartofel. Początkowo został sklasyfikowany jako diogenit (inny typ achondrytu - zbudowany z piroksenu czyli krzemianu żelaza i magnezu). W 1993r. został poprawnie sklasyfikowany przez Davida Mittlefehldta jako należący do SNC. Badacz ten stwierdził w składzie tego meteorytu istnienie węglanów oraz minerałów uwodnionych, których w diogenitach nie powinno być. Analiza proporcji izotopów tlenu wykazała, że są one takie jak na Marsie i dlatego meteoryt ten został sklasyfikowany jako marsjański. Choć zalicza się go do shergottytów, to różni się od nich tym, że zbudowany jest z piroksenu, a w shergottytach spotyka się jeszcze plagioklazy. Wśród meteorytów marsjańskich wyróżnia się też wiekiem, który ocenia się na 4,5mld lat. Pochodzi więc z najstarszych skał, które krystalizowały po powstaniu Marsa. W sierpniu 1996r. zespół badaczy z NASA oraz trzech uniwersytetów amerykańskich ogłosił, że w meteorycie ALH 84001 odkryto ślady, które mogą być świadectwem życia na Marsie przed miliardami lat. Tymi świadectwami mają być małe globulki węglanów, których wiek ocenia się na 3,6mld lat. Globulki te zawierają mikroskamieliny o rozmiarach 20 - 100 nanometrów, które przypominają skamieliny bakterii. Mikroskamieliny te mają kształt jajowaty lub wrzecionowaty i ich podobieństwo do skamielin ziemskich bakterii jest uderzające. Są one jednak ok.100 razy mniejsze niż skamieniałe bakterie odnajdowane na Ziemi. W pobliżu mikroskamielin znaleziono także znaczne ilości wielopierścieniowych węglowodorów, które są typowymi produktami rozpadu związków organicznych budujących żywe organizmy. Spór o naturę tych tworów trwa do dzisiaj.

= shergottyt =
Kolejny shergottyt z Antarktydy, znaleziony 22 grudnia 1988r. na terenie Lewis Cliff Ice Tong. Należy do najmłodszych meteorytów marsjańskich - jego wiek ocenia się na 178mln lat.

= shergottyt =
Mały ciemnoszary kamień o rozmiarach 2.3 x 2.0 x 1.5cm, znaleziony 16 grudnia 1994r. na terenie Queen Alexandra Range na Antarktydzie. Ważył zaledwie 12g. Czas przebywania tego meteorytu na Ziemi był bardzo długi - ocenia się, że mogło to być nawet 290 tys.lat.

= shergottyt =
Odnaleziony został 1 maja 1998r. w libijskiej części pustyni Sahara. Waży 2,015 kg i jest to pierwszy od 1994 roku odnaleziony okaz meteorytu z Marsa. Ponadto pierwszy odnaleziony na pustyni. Wstępne badania wykazywały, że Dar al Gani 476 jest podobny do shergottytów i tak został później sklasyfikowany. Ocenia się, że został "wystrzelony" z powierzchni Marsa w wyniku uderzenia dużego meteorytu ok.1 mln lat temu, następnie spadł na Ziemię i przeleżał w piaskach pustyni ok.8,5 tys.lat, zanim został znaleziony. W związku z tym, że w słynnym meteorycie marsjańskim ALH 84001 odkryto domniemane ślady dawnego życia w postaci mikroskamielin, planowano przebadanie Dar al Gani 476 pod kątem obecności podobnych form. Opisywany okaz został jednak odnaleziony na pustyni, czyli w gorącym i nie tak "sterylnym" miejscu jak Antarktyda, skąd pochodzi ALH 84001 i w związku z tym może być zanieczyszczony ziemskimi śladami życia. Istnienie tego meteorytu zostało oficjalnie ogłoszone na zjeździe Meteoritical Society w Dublinie w 1998r.

= shergottyt =
Został odkryty (przez anonimowego poszukiwacza meteorytów) w 1997 r., ale dopiero niedawno zidentyfikowano go jako ciało pochodzące z Marsa. Waży 2,146 kg i wygląda jak brunatny kamień wielkości orzecha kokosowego, bez skorupy obtopieniowej. Należy do achondrytów shergottytów i jest bardzo podobny do DaG 476 - prawdopodobnie pochodzą z tego samego spadku. Kamień posiada ślady, że był poddany silnemu ciśnieniu (deformacje szokowe), prawdopodobnie podczas eksplozji, która wyrzuciła go z Marsa i skierowała na drogę ku Ziemi. Niestety nie jest to zbyt ładny okaz - jest dość zwietrzały, prawdopodobnie został zanieczyszczony ziemskimi bakteriami i nie nadaje się do poszukiwania dowodów życia na Marsie.

= shergottyt =
Libia. Zimą 1996/97 znaleziono pokryty polewą pustynną kamień ważący 588g. Jest podobny do DaG 476 i być może należy do tego samego spadku, choć wydaje się mniej zwietrzały.

= shergottyt =
Libia. Dokładna lokalizacja nie jest znana. Znaleziony w 1999r. jako ciemnobrązowy kamień rozłupany na trzy pasujące do siebie kawałki o całkowitej masie 1619g. Ze względu na podobną budowę oraz taki sam stopień przeobrażenia spowodowanego warunkami ziemskimi, podejrzewa się, że może pochodzić z tego samego spadku, co DaG 476 i DaG 489.

= shergottyt =
Malutki kamyk o wadze zaledwie 6g, znaleziony 7 maja 1999r. na obszarze Dar al Gani w Libii. Brak danych szczegółowych.

= shergottyt =
Okaz został znaleziony 20 lat temu na pustyni Mojave przez początkującego kolekcjonera minerałów - Boba Verisha (w związku z upływem czasu nie jest on w stanie podać dokładnej lokalizacji znaleziska). Wydał mu się interesujący ponieważ przypominał bazaltową skałę wulkaniczną wyraźnie odróżniającą się od innych leżących w pobliżu. Meteoryt trafił do piwnicy znalazcy i przeleżał tam do jesieni 1999r. Okaz rozłupany jest na dwa kawałki ważące ok.0,5 oraz 0,25 kg i nosi nazwę Los Angeles 001 i 002. Czas przebywania tego meteorytu na Ziemi był bardzo długi - ocenia się, że mogło to być nawet 40 tys.lat.

= shergottyt =
Znaleziony 26.11.1999r. w Omanie na terytorium o nazwie Sayh al Uhaymir. W dwóch miejscach oddalonych od siebie o niecałe 2km znaleziono 5 szaro-zielonkawych kamieni podobnych do siebie. SaU 005 składał się z 3 kamieni o wadze 547g, 561g i 236g z widoczną skorupą obtopieniową oraz regmagliptami. SaU 008 składał się z jednego dużego fragmentu o wadze 7805g oraz jednego małego - 774g. Tu też zachowała się czarna skorupa obtopieniowa. Budowa, skład chemiczny oraz zawartość gazów szlachetnych sugerują silny związek z meteorytami DaG 476/489/670/735.

= shergottyt =
Znaleziony 1 sierpnia 2000r. w Omanie na terytorium o nazwie Sayh al Uhaymir jako pojedynczy kamień w pobliżu lokalizacji SaU 005 i SaU 008. Być może wszystkie trzy meteoryty pochodzą z jednego spadku.

= shergottyt =
Znaleziony 8 lutego 2001r. w Omanie na terytorium o nazwie Sayh al Uhaymir jako szaro-zielonkawy kamień o wadze 223g, częściowo pokryty skorupą. Miejsce znalezienia znajduje się w pobliżu SaU 005/008/051. Odkrycia dokonali Marc Hauser i Lorenz Moser podczas celowo prowadzonych poszukiwań meteorytów.

= shergottyt =
Oman. 24 stycznia 2000r. znaleziono na pustyni brunatnoszary kamień, bez skorupy, ważący 1056g. Jest to dolerytowa skała składająca się z subhedralnych ziaren (0,2 - 0,5mm) piogenitu, augitu, oliwinu i skalenia przekształconego w maskelynit. Wskutek wietrzenia na Ziemi meteoryt jest pocięty węglanowymi żyłkami.

= shergottyt =
Znaleziony w listopadzie 2000r. w Algierii lub w Maroku (dokładna lokalizacja nie jest znana) jako niewielki kamień o wadze 28g, prawie w całości pokryty świeżą skorupą obtopieniową.

= nakhlit =
Znaleziony w grudniu 2000r. na pustynnych terenach Maroka, jako kamień o wadze 104g. Został sklasyfikowany jako bardzo rzadki nakhlit (inne nakhlity to Nakhla, Lafayette, Governador Valadares).

= shergottyt =
NWA 856 (określany roboczo jako Djel Ibone) został znaleziony na Saharze w Maroku w lutym 2001r. i jest to pojedynczy kamień o wadze 320g. Od tego czasu trwały badania nad tym okazem, prowadzone przez francuskich naukowców w laboratoriach tego kraju. Oficjalną informację o nowym meteorycie oraz jego nazwę podano we wrześniu 2001r. podczas 64 corocznego spotkania członków Meteoritical Society, które miało miejsce w Watykanie. Meteoryt został sklasyfikowany jako shergottyt.

= shergottyt =
Znaleziono go w kwietniu 2001r. na terytorium Sahary Zachodniej (w Maroku). Sztuki tej dokonali znani poszukiwacze i dealerzy meteorytów - Carine Bidaut i Bruno Fectay z Francji. We wrześniu 2001r. meteoryt ten został wstępnie sklasyfikowany jako shergottyt i dalsze badania prowadzone we Francji potwierdziły jego niezwykle pochodzenie. Po raz pierwszy można było zobaczyć i kupić ten meteoryt na giełdzie meteorytów w Gifhorn w październiku 2001r. NWA 1068, to zielonkawo - brązowy, niepozorny kamień, całkowicie pozbawiony skorupy obtopieniowej i dość zwietrzały, którego waga wynosi 577g. Jest to typowa marsjańska skała bazaltowa, bogata w tlenek magnezu i pod względem chemicznym bardzo podobna do innego meteorytu marsjańskiego, oznaczonego jako EETA 79001. Nie pochodzą jednak z tego samego spadku, ponieważ ten ostatni meteoryt został znaleziony na Antarktydzie.

28.

= nakhlit =
Te dwa rzadkie meteoryty odnalezione zostały w listopadzie i grudniu 2000r. przez japońską grupę poszukiwawczą JARE (Japanese Antarctica Research Expedition), która prowadziła swoje badania na Antarktydzie w okolicach gór Yamato. Po długich, trwających rok, badaniach przeprowadzonych w kilku japońskich instytutach, zakwalifikowano te okazy jako nakhlity. Są to pierwsze meteoryty tego typu odnalezione na Antarktydzie, a przy tym są dość okazałych rozmiarów - Yamato 593 waży 13,7kg (większy był tylko Zagami - 18kg), a Yamato 749 - 1,3kg. Yamato 593 jest ponadto najcięższym achondrytem znalezionym na Antarktydzie. Badania wskazują na to, że obydwa meteoryty są bardzo podobne do siebie i prawdopodobnie pochodzą z tego samego spadku. Większy z okazów jest w 60% pokryty czarną skorupą obtopieniową, wnętrze jest koloru zielonkawego.

29.

= shergottyt =
Został znaleziony prawdopodobnie przez jedną z japońskich grup prowadzących poszukiwania meteorytów na lodowych polach Antarktydy. Meteoryt ten otrzymał tymczasową nazwę YA1075. Jest to nieduży kamień o wadze zaledwie 55g, koloru ciemnej zieleni i częściowo pokryty czarną, błyszczącą skorupą obtopieniową. Wnętrze jest szare z lekkim odcieniem zieleni i jest częściowo zbrekcjonowane. Meteoryt ten został sklasyfikowany jako shergottyt i pod względem wyglądu oraz budowy jest podobny do innego meteorytu z Marsa znalezionego na Antarktydzie - ALH 77005.

30.

= shergottyt =
Niewielki, ważący 15g, kamyk został znaleziony na pustyni na terytorium Omanu. Pokryty był świeżą i dobrze zachowaną, czarną skorupą obtopieniową. Dhofar 378 wykazuje pewne właściwości magnetyczne (podobnie jak NWA 1068). Został znaleziony w okolicy, gdzie w styczniu 2000r. odnaleziono inny meteoryt z Marsa - Dhofar 019. Jednak budowa wewnętrzna wskazuje na to, że raczej nie pochodzą one z tego samego spadku.

31.

= shergottyt =
Meteoryt ten został odnaleziony w 1999r. w tafli lodu, w bezpośredniej bliskości Grove Hill na Antarktydzie. Sztuki tej dokonała szesnasta chińska ekspedycja poszukiwawcza zorganizowana przez Uniwersytet Sinica. Meteoryt ważył zaledwie 9,97g i miał kształt trójkątnego stożka, był częściowo pokryty czarną skorupą obtopieniową. Pod względem budowy jest podobny do meteorytu ALH 77005.

32.

= shergottyt =
Ten nowy meteoryt z Marsa, w postaci około 100 fragmentów o łącznej masie 118g, został zakupiony od marokańskiego dealera meteorytów we wrześniu 2001r. Miejsce odnalezienia nie zostało ujawnione i można się tylko domyślać, że znajduje się ono w Maroku i że fragmentów tego shergottytu jest tam jeszcze więcej. Klasyfikację meteorytu przeprowadzono na University of Washington w Seattle. Wydaje się, że jest on podobny do meteorytu NWA 1068 LOUISE MICHEL.

= shergottyt =
SaU 060 to mały kamyk koloru szaro-zielonkawego, częściowo pokryty skorupą obtopieniową. Został znaleziony w czerwcu 2001r. w pobliżu miejsca, w którym wcześniej odkryto kilka innych meteorytów marsjańskich - SaU 005/008/051/094. Wszystkie pochodzą prawdopodobnie z jednego spadku. Z tej samej okolicy pochodzi także SaU 090, jest nieco większy od SaU 060 i waży 94,8g.

35.

= nakhlit =
Ciemny, zielony kamień z niewielką pomarańczowo-brązową plamą, prawdopodobnie pochodzenia pozaziemskiego. Znaleziony przez miejscowych poszukiwaczy meteorytów w zachodniej Algierii lub we wschodnim Maroku we wrześniu 2001r. Rozmiary kamienia przed pocięciem na fragmenty wynosiły 72x65x48mm. Waga okazu 456g.

NWA 1195

= shergottyt =
Jasnobrązowy niewielki kamień o rozmiarach 133x43x37mm znaleziony przez nomadów w marcu 2002r. w okolicach Safsaf (Maroko) i sprzedany zagranicznym dealerom w dwóch częściach 50 i 265g. Pod względem budowy wewnętrznej podobny do meteorytów DaG 476 i 670 znalezionych w Libii, ale różni się od nich bardziej magnetycznym oliwinem (pod tym względem podobny np. do NWA 1068 Louise Michel z Sahary Zachodniej).

37.

= shergottyt =
Istnienie nowego meteorytu zostało ogłoszone w japońskim czasopiśmie naukowym "Japanese Meteorite Newsletter". Okaz znalazła japońska grupa poszukiwawcza w górach Yamato na Antarktydzie w sezonie 1998 - 1999. Meteoryt waży 82,4g i został sklasyfikowany jako shergottyt.  

38.

= nakhlit =
Niewielki kamień o wadze zaledwie 22g został znaleziony przez japońską naukową grupę poszukiwawczą. Dokładna data znalezienia nie jest znana. Jest to trzeci nakhlit znaleziony na Antarktydzie, prawdopodobnie pochodzi z tego samego spadku co Y000593 i Y000749. 

39.

= shergottyt =
Okaz ważący ok.38g został zakupiony w Maroku w styczniu 2001r. przez francuskich dealerów meteorytów - Bruno Fectaya and Carine Bidaut. Dokładna lokalizacja miejsca znalezienia meteorytu nie jest znana.   

40.

= shergottyt =
Niewielki kamień o wadze ok.70g całkowicie pokryty skorupą obtopieniową. Znaleziony na marokańskiej pustyni w grudniu 2001r. przez miejscowych poszukiwaczy meteorytów i przesłany do zbadania na University of Washington w Seattle. Jest bardzo podobny do meteorytu NWA 480 znalezionego w listopadzie 2000r. przez Bruno Fectaya i Carine Bidaut. Prawdopodobnie pochodzi z tego samego spadku. Obydwa okazy pokryte są niezwykle świeżą skorupą obtopieniową, co oznacza, że spadły stosunkowo niedawno tzn. w ciągu ostatniego stulecia. Niestety dokładna lokalizacja miejsc odnalezienia tych meteorytów znana jest tylko miejscowym nomadom.  

41.

= shergottyt =
Są to dwa okazy 414g i 383g odnalezione w styczniu i marcu 2001r. w górach Atlas w Maroku. Dokładne miejsce znalezienia nie jest znane. Jest to już szósty meteoryt marsjański pozyskany przez Carine Bidaut i Bruno Fectaya (inne to NWA 480, NWA 817, NWA 856, NWA 1068, NWA 1669).  

42.

= shergottyt =
Niewielki kamień o wadze 63g będący bardzo prymitywnym shergottytem, znaleziony we wrześniu 2003r. w Algierii, jest częściowo pokryty skorupą obtopieniową. Ma bardzo charakterystyczny wygląd z dużymi kryształami oliwinu i ortopiroksenu w kolorze ciemnobrązowym. Typ petrologiczny podobny do NWA 1195.  

43.

= nakhlit =
Spory kamień o wadze 715g został znaleziony w grudniu 2003r. na obszarze Miller Range na Antarktydzie w wyniku działań prowadzonych przez amerykański program poszukiwawczy ANSMET (Antarctic Search for Meteorites), który może się poszczycić 1358 meteorytami odnalezionymi w latach 2003 i 2004.  

44.

= shergottyt =
Ciemnoszary, elipsowaty kamień o wadze 506g znaleziony został w lutym 2004r. na terenie zachodniej Algierii, dokładne miejsce znalezienia nie jest znane. Kamień został uszkodzony przy spadku, jest częściowo pokryty świeżą, czarną skorupą obtopieniową ze  śladami spadku orientowanego.    

Gdzie w Polsce można zobaczyć meteoryty marsjańskie?
Według katalogu "Meteoryty w zbiorach polskich" (2001) mamy w naszym kraju okazy następujących meteorytów marsjańskich: Dar al Gani 476, Dar al Gani 735, Dhofar 019, Zagami i Nakhla. Jest także kilka egzemplarzy shergottytu NWA 1068 Louise Michel, który przywieziony został z giełdy meteorytów w Gifhorn. W polskich zbiorach nie ma żadnego fragmentu meteorytu Chassignit. Wymienione meteoryty są własnością trzech instytucji oraz kilkunastu prywatnych kolekcjonerów. Jeżeli chodzi o instytucje, to Muzeum Mikołaja Kopernika we Fromborku posiada 1,65g DaG 735, Olsztyńskie Planetarium i Obserwatorium Astronomiczne posiada 2,7g Zagami, Obserwatorium Astronomiczne Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie posiada 0,2g Zagami. W listopadzie 2001r. fragment meteorytu marsjańskiego (Dhofar 019) w postaci wyrobu jubilerskiego otrzymało w darze Planetarium w Toruniu. Okazy w Olsztynie, Fromborku, Krakowie i Toruniu są udostępnione do oglądania.

1.Żart rysunkowy.
Meteoryty SNC w sprzedaży detalicznej i hurtowej, 15zł za kg, niezależnie od rodzaju meteorytu (39Kb).
2.Woda z Marsa.
W 1992r. otrzymano pojedynczą kroplę wody z fragmentu meteorytu marsjańskiego. Może to potwierdzać teorię, że na Marsie płynęła kiedyś woda. Zespół naukowców z Johnson Space Flight Center podgrzał ostrożnie kilka gramów meteorytów SNC, aby wydobyć wodę z mikroskopijnych porów w skale. Otrzymana w ten sposób woda - nie więcej niż kilka miligramów - została następnie poddana analizie izotopowej, która wykazała, że woda nie może pochodzić z krzemianów w meteorytach, lecz jest to woda "zamknięta" w meteorycie. Przypuszcza się, że mogą być trzy źródła wody, którą znaleziono w badanym meteorycie - może ona pochodzić z oceanu, który niegdyś pokrywał dużą część powierzchni Marsa, z pary wodnej pochodzącej z marsjańskiej atmosfery lub mogła być wprowadzona na planetę przez zderzenie z kometą.
3.Wybicie skał z powierzchni Marsa.
Powszechnie uważa się, że meteoryty SNC zostały niegdyś wyrzucone z powierzchni Marsa w wyniku zderzeń tej planety z dużymi meteoroidami. Był jednak jeden problem - meteoryty takie powinny mieć ślady przeobrażeń w strukturze wewnętrznej spowodowane działaniem silnej fali uderzeniowej (wynik zderzenia), a takich śladów nie zaobserwowano m.in. w nakhlitach. W związku z tym naukowcy z Uniwersytetu Kalifornijskiego prowadzili doświadczenia polegające na strzelaniu aluminiową kulą w granitową tarczę. Po zbadaniu odłamków tarczy okazało się, że materia położona blisko powierzchni przeważnie nie została przeobrażona działaniem fali uderzeniowej. Ekstrapolując wyniki tego eksperymentu naukowcy dochodzą do wniosku, że fragmenty do 1 metra średnicy mogły uciec z powierzchni Marsa i wejść na orbity heliocentryczne. Ta materia byłaby w niewielkim stopniu zmieniona przez działanie fali uderzeniowej, podczas gdy materia z większych głębokości podlegałaby jej pełnemu działaniu.
4.Miejsce pochodzenia ALH 84001.
Podczas przeglądania kraterów uderzeniowych na Marsie zidentyfikowano dwa , z których może pochodzić meteoryt marsjański ALH 84001. Szereg charakterystycznych cech meteorytu ułatwił wybór odpowiednich kandydatów. Wiek 4,5 mld lat wskazuje, że musi on pochodzić z najstarszych terenów Marsa, natomiast z faktu, że meteoryt został wyrzucony 16 mln lat temu wynika, że sam krater musi być stosunkowo bardzo młody. Występowanie starszych śladów szoku ciśnieniowego wskazuje, że przynajmniej jeden stary, duży krater powinien znajdować się w miejscu wyrzucenia meteorytu, a z obecności węglanów wynika, że w pobliżu powinny być widoczne ślady wody. Wiadomo też odpowiedni krater powinien mieć co najmniej 100km średnicy jeżeli uderzenie było pionowe lub mniejszy, jeżeli uderzenie odbyło się pod małym kątem. Po przejrzeniu bazy ponad 40 tys. kraterów na Marsie wybrano dwa, które najlepiej spełniają założone warunki - oba eliptyczne i położone na silnie zrytych kraterami południowych wyżynach Marsa. Pierwszy krater znajdujący się na obszarze Sinus Sabaeus na południe od basenu uderzeniowego Schiaparelli i ma wymiary 23 x 14,5km. Drugi ewentualny krater źródłowy znajduje się na wschód od Hesperia Planitia i ma wymiary 11 x 9km. Obydwa kratery znajdują się w pobliżu starych kraterów oraz terenów, na których widać ślady dawnych rzek. Można spodziewać się, że na te tereny będą kiedyś kierowane sondy kosmiczne.
5.Ślady życia również w Nakhla i Shergotty.
Po odkryciu domniemanych śladów życia w meteorycie ALH 84001 przebadano również inne meteoryty marsjańskie w poszukiwaniu podobnych pozostałości. W znacznie młodszych niż ALH meteorytach Nakhla oraz Shergotty znaleziono mikroskamieniałości i inne szczątki pierwotnego życia. Jeżeli te informacje potwierdzą się, oznaczać to będzie, że życie na Marsie mogło istnieć nie tylko kilka miliardów lat temu (na co wskazuje wiek ALH), ale również w czasach znacznie nam bliższych tj. ok.165mln lat temu (a może nawet i obecnie).       

Materiały źródłowe wykorzystane do przygotowania strony:
1."Czerwona planeta", S.R.Brzostkiewicz 1976, 2."Gazeta Wyborcza" z 18.02.2000r., 3.Kwartalnik "Meteoryt" nr 3/92, 1/94, 4/96, 2/98, 2/99, 2/01, 3/01, 4."Meteoritical Bulletin" różne numery, 5."Meteoryty w zbiorach polskich 2001" - Andrzej S.Pilski 2001, 6.Mars Meteorite, Bartoschewitz Meteorite Laboratory Gifhorn 2001, 7.NASA - Ron Baalke - http://www.jpl.nasa.gov/snc/ , 8."Nieziemskie skarby" - Andrzej S.Pilski 1999, 9."Od gwiezdnego pyłu do planet" - Harry Y.McSween 1996, 10."Słownik szkolny - Astronomia" 1994, 11."Urania" 11/96 - "Meteoryty marsjańskie" - Jadwiga Biała, 12.Washington University of St.Louis - Randy L.Korotev, 13."Wiedza i Życie" 8/95 - "Szarozielone kamienie z Czerwonej Planety" - Andrzej S.Pilski, 14."Wiedza i Życie" 11/96 - "Życie na Marsie?" - Jarosław Włodarczyk, 15.Norbert Classen - http://www.timewarp.de/martian/snc.htm .

Jarosław Bandurowski - Polski Serwis Meteorytów 12/2001 + późniejsze zmiany